Ελισάβετ Γεωργίου
Σε μια κοινωνία που υποτίθεται ότι έχει προχωρήσει σε θέματα ισότητας, ο σεξισμός εξακολουθεί να διεισδύει στην καθημερινότητα: στο γραφείο, στις συνεντεύξεις εργασίας, στις σπουδές, ακόμη και σε θεσμικούς χώρους όπου θα περίμενε κανείς ότι επικρατούν η παιδεία και ο σεβασμός. Ο σεξισμός αντιμετωπίζεται συχνά σαν κάτι «παρωχημένο», «κλισέ» ή ακόμη και «αδιάφορο» - λες και η αναφορά ακόμα και στη λέξη αποτελεί υπερβολή, κι όχι μια υπαρκτή, βαθιά ριζωμένη πραγματικότητα.
Πολλές γυναίκες ακούν ακόμη σχόλια που υπονομεύουν τις ικανότητες και την επαγγελματική τους θέση. Φράσεις όπως «Είσαι πολύ ευαίσθητη για τέτοια θέση», «Θα μείνει έγκυος και θα μας τα αφήσει όλα στη μέση» ή «Πώς βρέθηκε αυτή στην τάδε θέση;» εξακολουθούν να διατυπώνονται, άλλοτε μπροστά και άλλοτε πίσω από την πλάτη τους. Τα σχόλια αυτά δεν είναι απλές θεωρητικές υπερβολές. Ενισχύουν στερεότυπα, δημιουργούν εχθρικά περιβάλλοντα και υπονομεύουν την αξιοκρατία. Και όταν εκφέρονται δημόσια από άτομα με θεσμικό ρόλο, αποκτούν ακόμη μεγαλύτερη βαρύτητα.
Τα τελευταία χρόνια, περιστατικά δημόσιου σεξισμού έφεραν ξανά το θέμα στο επίκεντρο, αναδεικνύοντας την ανάγκη να γνωρίζουμε όχι μόνο τι συνιστά σεξιστική συμπεριφορά, αλλά και τι προβλέπει η νομοθεσία, καθώς μπορεί να μην είναι γνωστό σε πολλούς αλλά ο σεξισμός αποτελεί ποινικό αδίκημα.
«Η Αστυνομία μπορεί να διερευνήσει αυτεπάγγελτα περιστατικά σεξισμού»
Στην εκπομπή του ΑΝΤ1 «Μέρα Μεσημέρι», η Επίτροπος Ισότητας των Φύλων Τζόζη Χριστοδούλου επιβεβαίωσε ότι το σχόλιο του Προέδρου της ΟΕΛΜΕΚ Δημήτρη Ταλιαδώρου για την Υπουργό Παιδείας «ενδέχεται να εμπίπτει στον νόμο για την καταπολέμηση του σεξισμού» και υπενθύμισε ότι «ο οποιοσδήποτε μπορεί να προχωρήσει με καταγγελία στην Αστυνομία, ενώ και η ίδια η Αστυνομία μπορεί να διερευνήσει την υπόθεση αυτεπάγγελτα, αφού το σχόλιο έγινε σε δημόσιο χώρο». Όπως αποκάλυψε, το γραφείο της έχει ήδη λάβει δύο καταγγελίες από την αρχή του χρόνου, ενώ το πρόσφατο περιστατικό αποτελεί το τρίτο δημόσιο επεισόδιο σεξισμού για το οποίο ενημερώθηκε. Η ίδια μάλιστα ανέφερε πως εξετάζει προσωπικά το ενδεχόμενο καταγγελίας.
Τι είναι σεξισμός;
Ωστόσο πάμε πρώτα να δούμε τι αποτελεί σεξισμό στις σύγχρονες ευρωπαϊκές κοινωνίες – αφού σε μια από αυτές, θεωρούμε ότι ανήκουμε. Ο σεξισμός εκδηλώνεται μέσα από ένα φάσμα συμπεριφορών, από φαινομενικά «ήπιες» υποτιμητικές εκφράσεις μέχρι σοβαρές μορφές παρενόχλησης. Η βασική του ρίζα έγκειται στην αντίληψη ότι ένα φύλο – συνήθως οι γυναίκες – είναι κατώτερο ή λιγότερο ικανό.
Ο νομικός Σίμος Αγγελίδης αναφερόμενος στον ορισμό του σεξισμού, διευκρινίζει στην ιστοσελίδα μας, ότι η ειδική νομοθεσία τον περιγράφει ως οποιαδήποτε δημόσια ή ιδιωτική εκδήλωση σεξιστικής συμπεριφοράς που βασίζεται στην ιδέα ότι ένα πρόσωπο ή ομάδα προσώπων είναι κατώτερα λόγω φύλου και η οποία στοχεύει είτε στην προσβολή της αξιοπρέπειας και την αποστέρηση πρόσβασης σε υπηρεσίες, είτε στον σωματικό, ψυχολογικό ή κοινωνικοοικονομικό τραυματισμό, είτε στη δημιουργία εκφοβιστικού, εξευτελιστικού, ταπεινωτικού ή προσβλητικού περιβάλλοντος, είτε στην προαγωγή και ενίσχυση έμφυλων στερεοτύπων και διακρίσεων.
Ο σεξισμός ως ποινικό αδίκημα
Το θέμα του σεξισμού ρυθμίζεται ειδικά από τον Νόμο περί Καταπολέμησης του Σεξισμού και του Διαδικτυακά Διαδιδόμενου Σεξισμού του 2020 (209(I)/2020), μια πρωτοποριακή νομοθεσία που καθιστά τον σεξισμό και τον διαδικτυακό σεξισμό ποινικά αδικήματα.
Ο νομικός Σίμος Αγγελίδης επισημαίνει στην ιστοσελίδα μας, ότι και το Άρθρο 28 του Συντάγματος προβλέπει ρητά την αρχή της ισότητας και απαγορεύει οποιαδήποτε μορφή διάκρισης, περιλαμβανομένων αυτών που αφορούν το φύλο, ενώ αντίστοιχη προστασία υπάρχει τόσο στην Ευρωπαϊκή Σύμβαση Δικαιωμάτων του Ανθρώπου όσο και στον Χάρτη Θεμελιωδών Δικαιωμάτων της Ε.Ε.
Επεσήμανε ακόμη ότι ο σεξισμός απαγορεύεται και πιο γενικά μέσω του άρθρου 99Α του Ποινικού Κώδικα (Κεφ. 154), το οποίο ποινικοποιεί κάθε συμπεριφορά που έχει σκοπό να απειλήσει, να προσβάλει, να υβρίσει ή να υποκινήσει σε βία ή μίσος, προφορικά ή δια του τύπου, κατά προσώπου ή ομάδας προσώπων που προσδιορίζονται βάσει προσανατολισμού ή φύλου. Όπως υπογράμμισε, το αδίκημα αυτό επισύρει ποινή φυλάκισης έως πέντε έτη, πρόστιμο μέχρι 10.000 ευρώ ή και τις δύο ποινές.
Στη συνέχεια εξήγησε ότι η ειδική κυπριακή νομοθεσία στηρίζεται στη Σύσταση CM/REC(2019)1 του Συμβουλίου της Ευρώπης, η οποία αναγνωρίζει ότι οι διακρίσεις λόγω φύλου συνιστούν παραβίαση ανθρωπίνων δικαιωμάτων και θέτει ως στόχο την πρόληψη και καταπολέμηση του σεξισμού.
Όσον αφορά τη στοιχειοθέτηση του αδικήματος, σημείωσε ότι σύμφωνα με το Άρθρο 3 ο σεξισμός δεν αποτελεί αδίκημα αυστηρής ευθύνης, καθώς απαιτείται να αποδειχθεί πρόθεση. Υπογράμμισε ότι δεν αρκεί η πράξη καθαυτή, αλλά πρέπει να αποδειχθεί πέραν πάσης αμφιβολίας η πρόθεση του δράστη να πλήξει, να τραυματίσει ή να δημιουργήσει δυσμενές περιβάλλον, γεγονός που καθιστά αναγκαία την ύπαρξη ισχυρής μαρτυρίας. Υπενθύμισε επίσης ότι η ποινή που προβλέπεται είναι φυλάκιση μέχρι ενός έτους ή χρηματική ποινή έως 5.000 ευρώ ή και οι δύο.
Προοδευτικό Νομικό πλαίσιο – περιορισμένη εφαρμογή
Παρά το προοδευτικό νομικό πλαίσιο, η εφαρμογή του στην πράξη παραμένει περιορισμένη. Σύμφωνα με πληροφορίες, μέχρι στιγμής δεν έχει υπάρξει προηγούμενη καταδίκη αποκλειστικά βάσει του νόμου περί σεξισμού. Την ίδια ώρα, οι πιο ηχηρές καταδίκες για σεξιστικές πρακτικές που αφορούν την Κύπρο προέρχονται από το Ευρωπαϊκό Δικαστήριο Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων, το οποίο έχει επανειλημμένα διαπιστώσει φαινόμενα θεσμικού σεξισμού και αποτυχίας προστασίας θυμάτων σε υποθέσεις έμφυλης και σεξουαλικής βίας.
Η νομοθεσία υπάρχει - αυτό που λείπει είναι η εφαρμογή της, ώστε κάθε γυναίκα να μπορεί να διεκδικεί τον χώρο που της αναλογεί χωρίς να αμφισβητείται, να μειώνεται ή να σιωπά.
