Ελισάβετ Γεωργίου
Η υπόθεση του 13χρονου που έφυγε στις 6 Αυγούστου από τη δομή του Μη Κυβερνητικού Οργανισμού «Hope for Children» άνοιξε μια ευρεία δημόσια συζήτηση γύρω από το ζήτημα της εξαφάνισης των ασυνόδευτων ανηλίκων, που παρατηρείται κάθε χρόνο όχι μόνο στην Κύπρο αλλά και σε άλλες χώρες της Ευρωπαϊκής Ένωσης.
Για να κατανοήσει κανείς την έκταση του ζητήματος, παρατίθενται κάποια από τα στατιστικά του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου και μερικές από τις συνήθεις αιτίες που οδηγούν τους ασυνόδευτους πρόσφυγες στην «εξαφάνιση» – φυγή από τις δομές φιλοξενίας.
Η υπολογιζόμενη ετήσια κλίμακα εξαφανίσεων στην Ευρώπη
• 6.000 – 6.500 (περίοδος 2018–2020)
• 17.000 (περίοδος 2021–2023)
(Ο πραγματικός αριθμός μπορεί να είναι σημαντικά μεγαλύτερος λόγω ελλιπούς καταγραφής)
Αιτίες εξαφάνισης:
• Κακές ή ανασφαλείς συνθήκες φιλοξενίας
• Αναζήτηση συγγενών ή γνωστών (πολλά παιδιά έχουν συγγενείς σε άλλες χώρες)
• Φόβος απέλασης
• Εμπόριο ανθρώπων και εκμετάλλευση
• Έλλειψη εμπιστοσύνης στις αρχές
«Συμπτώματα συστημικής ανεπάρκειας»
Σύμφωνα με τον σχολικό ψυχολόγο Γιώργο Πογιατζή:
«Οι εξαφανίσεις ασυνόδευτων ανηλίκων σε ευρωπαϊκό επίπεδο δεν αποτελούν μεμονωμένα συμβάντα. Είναι διαχρονικό σύμπτωμα συστημικής ανεπάρκειας. Η διεθνής εμπειρία δείχνει ότι οι υποθέσεις αυτές σπάνια αντιμετωπίζονται ως επαναλαμβανόμενο μοτίβο, το οποίο, ουσιαστικά, απαιτεί και διακρατική στρατηγική. Η έλλειψη διαλειτουργικών μητρώων που να συνδέουν δεδομένα ασύλου, δομών φιλοξενίας και καταγγελιών εξαφάνισης, αφήνει χώρο για τη δημιουργία “θεσμικών κενών” μέσα στα οποία “χάνονται” παιδιά, κυριολεκτικά και… στατιστικά».
Παράλληλα, ο κ. Πογιατζής σημειώνει ότι:
«Διακινητές γνωρίζουν αυτές τις ρωγμές και τις “αξιοποιούν”/ εκμεταλλεύονται, ενώ οι αρχές των Ευρωπαϊκών Χωρών, συχνά περιορίζονται σε επικοινωνιακές αναφορές, χωρίς να αγγίζουν τις αιτίες».
Το προφίλ των παιδιών που φεύγουν από τις δομές
Ο έμπειρος σχολικός ψυχολόγος και Ειδικός Επιστήμονας του Ευρωπαϊκού Πανεπιστημίου, κ. Πογιατζής, εξηγεί ότι το προφίλ των παιδιών δεν καθορίζεται μόνο από τις συνθήκες διαβίωσης, αλλά από σύνθετη αλληλεπίδραση δεσμών, προσδοκιών και θεσμικών κενών.
«Η ύπαρξη στενών οικογενειακών δεσμών σε άλλη χώρα αποτελεί συχνά τον ισχυρότερο προβλεπτικό παράγοντα φυγής, υπερισχύοντας ακόμη και θετικών εμπειριών φιλοξενίας, ενώ η μακρόχρονη αβεβαιότητα ως προς το καθεστώς διαμονής και η αντίληψη για περιορισμένες προοπτικές ένταξης ενισχύουν την αίσθηση απουσίας ελέγχου».
«Σε εφήβους με ιστορικό τραύματος, η φυγή μπορεί να είναι πράξη παρόρμησης και όχι ορθολογικής απόφασης, γεγονός που καθιστά ανεπαρκή την πρόληψη, ειδικά όταν βασίζεται σε μία τυπική, μη επιστημονική “αξιολόγηση” κατά την άφιξή τους στις δομές. Η αποτελεσματική προστασία απαιτεί μια μη στατική, επαναλαμβανόμενη και εξατομικευμένη εκτίμηση κινδύνου, η οποία να συνυπολογίζει ψυχολογικούς, κοινωνικούς και οικογενειακούς παράγοντες, όχι απλώς την τυπική επιφανειακή εξωτερική εικόνα προσαρμογής».
Υπόθεση 13χρονου
Η εξαφάνιση του 13χρονου από τη δομή φιλοξενίας «Hope for Children» στη Λευκωσία για έξι ημέρες, μέχρι τη στιγμή που βρέθηκε στα κατεχόμενα, προκάλεσε έντονες αντιδράσεις και ερωτήματα για τον έλεγχο που ασκείται στους ασυνόδευτους ανήλικους στην Κύπρο, καθώς και για την τήρηση των πρωτοκόλλων.
Ο κ. Πογιατζής τονίζει:
«Υπάρχουν σαφή πρωτόκολλα, τόσο σε ευρωπαϊκό όσο και σε διεθνές επίπεδο (EUAA/EASO, Missing Children Europe, INTERPOL), που προβλέπουν συστηματική αξιολόγηση κινδύνου, άμεση εφαρμογή “πρωτοκόλλων πρώτης ώρας” σε περίπτωση εξαφάνισης και μηχανισμούς επιτήρησης εξόδων, είτε μέσω προσωπικού είτε τεχνολογικών μέσων».
«Δεν έγινε καμία αναφορά δημόσια εάν εφαρμόζονται πρωτόκολλα και ποια είναι αυτά. Από την άλλη, εάν υπήρχαν, μη τήρηση αυτών των διαδικασιών, είτε λόγω ανεπαρκούς στελέχωσης είτε λόγω μη κατανόησης σημαντικότητας, είτε λόγω ερασιτεχνισμού, είτε λόγω έλλειψης υποχρεωτικής εφαρμογής, για τον οποιοδήποτε λόγο, συνιστά σοβαρή θεσμική παράλειψη».
Η θέση των Υπηρεσιών Κοινωνικής Ευημερίας
Πηγές από τις Υπηρεσίες Κοινωνικής Ευημερίας δήλωσαν στο 24news, ότι οι ασυνόδευτοι ανήλικοι που διαμένουν σε δομές επιτρέπεται να έχουν κινητό και να ζητούν άδεια για έξοδο από την ηλικία των 13 ετών και πάνω, μέχρι κάποια ώρα.
Η Διευθύντρια των Υπηρεσιών Κοινωνικής Ευημερίας Μαρία Κυρατζή τόνισε σε δηλώσεις της:
«Απαγορεύεται ο εγκλεισμός παιδιών, οπουδήποτε και αν φιλοξενούνται» και «ο στόχος είναι πάντα να αναπτύσσεται η σχέση με το κάθε παιδί, ώστε να καλύπτονται οι ανάγκες του».
Υπογραμμίζει επίσης τη σημασία κατανόησης της κουλτούρας και των σκέψεων των ασυνόδευτων ανηλίκων, σημειώνοντας ότι διεθνώς υπάρχουν περιπτώσεις μετακίνησής τους με διάφορους τρόπους.
«Η ανοικτότητα δεν σημαίνει απουσία εποπτείας»
Ο κ. Πογιατζής χαρακτηρίζει την προσέγγιση αυτή «αντίεπαγγελματική και αντιεπιστημονική»:
«Εκείνο που πραγματικά αναφέρει η διεθνής πρακτική είναι η ασφαλής ελευθερία, με εφαρμογή μέτρων που ελαχιστοποιούν τον κίνδυνο, χωρίς να καταργούν τα δικαιώματα. Στην υπόθεση του 13χρονου, το επιχείρημα της “ανοικτότητας” λειτούργησε ως έμμεση παραδοχή έλλειψης πρόληψης, σε ένα πλαίσιο όπου η προστασία έπρεπε να υπερισχύει της τυπικής ευκολίας. Η απάντηση των υπηρεσιών, ότι “οι δομές δεν είναι κλειστές” και πως τα παιδιά μπορούν να κυκλοφορούν εντός συγκεκριμένων χρονικών ορίων, φανερώνει μια εγκληματικά επικίνδυνη παρερμηνεία (ή παντελή άγνοια) της έννοιας της “ανοικτής φιλοξενίας”. Στη διεθνή πρακτική, η ανοικτότητα ποτέ δεν ταυτίζεται με την απουσία εποπτείας. Αντιθέτως, συνοδεύεται από πολύ αυστηρά, εξατομικευμένα μέτρα ασφαλείας, ιδίως για ανηλίκους με αυξημένο κίνδυνο εγκατάλειψης της δομής».
Η επιστολή στον Πρόεδρο της Δημοκρατίας
Οι γονείς του δημοτικού σχολείου όπου φοιτούσε ο 13χρονος απέστειλαν επιστολή στον Πρόεδρο της Δημοκρατίας, εκφράζοντας ανησυχία για την τύχη του και ζητώντας την άμεση και ασφαλή επιστροφή του, καθώς και την ενεργοποίηση όλων των απαραίτητων διπλωματικών και νομικών διαδικασιών για την προστασία των δικαιωμάτων του.
Εξελίξεις στα κατεχόμενα
Στις 14 Αυγούστου, η «Υπηρεσία Κοινωνικής Ευημερίας για το παιδί» στα κατεχόμενα ανακοίνωσε ότι ξεκίνησαν διαδικασίες για μεταφορά του 13χρονου στην Τουρκία, όπου διαμένει η μητέρα του. Σύμφωνα με την ανακοίνωση, η διαδικασία διεξάγεται «σύμφωνα με τις διεθνείς αρχές για τα δικαιώματα και την προστασία του παιδιού».
Η Αστυνομία Κύπρου, λίγο αργότερα, ζήτησε να αφαιρεθούν τα στοιχεία του παιδιού από τα ρεπορτάζ, καθώς πλέον δεν θεωρείται ελλείπον πρόσωπο.
Το χρονικό
• Ο 13χρονος βρισκόταν υπό την κηδεμονία των Υπηρεσιών Κοινωνικής Ευημερίας.
• Αρχικά φιλοξενείτο σε κρατική δομή, αλλά τον Ιούνιο μετακινήθηκε σε δομή της ΜΚΟ «Hope for Children» με μεγαλύτερους ηλικιακά ανηλίκους.
• Είχε εκφράσει στη δασκάλα του ότι κάποιοι μεγαλύτεροι ήταν πιο βίαιοι στη συμπεριφορά τους, χωρίς να μιλά για εκφοβισμό.
• Ετοιμαζόταν να μετακινηθεί σε άλλη στέγη με παιδιά κοντά στην ηλικία του.
• Στις 6 Αυγούστου, ζήτησε άδεια εξόδου και έφυγε από τη δομή στις 19:30.
• Όταν δεν επέστρεψε, το προσωπικό προσπάθησε να επικοινωνήσει μαζί του. Άλλος ανήλικος αποκάλυψε ότι σκόπευε να επιστρέψει στη μητέρα του.
• Η εξαφάνισή του καταγγέλθηκε στις 23:00 στην Αστυνομία.
• Εντοπίστηκε στα κατεχόμενα στις 12 Αυγούστου, καλά στην υγεία του.
• Στις 14 Αυγούστου ανακοινώθηκε η έναρξη διαδικασίας μεταφοράς του στην Τουρκία.
