Στέλλα Μάρκου
«Υπόθεση Ορέστης». Έτσι θα περάσει στο χρονοντούλαπο της ιστορίας η φρικαλέα δράση του 35χρονου ίλαρχου καθ΄ομολογίαν κατά συρροή δολοφόνου, Νίκου Μεταξά.
Ο μακάβριος απολογισμός, επτά θύματα, πέντε ενήλικες γυναίκες και δύο κοριτσάκια. Οι παράπλευρες απώλειες πολλές.
Ο Μεταξάς σάστισε μια ολόκληρη κοινωνία που ήρθε αντιμέτωπη με τον πρώτο κατά συρροή δολοφόνο. Τα ερωτήματα που βασάνιζαν τους πολίτες ήταν ατελείωτα, με επίκεντρο την ψυχοσύνθεσή του και ένα «γιατί» στο τέλος κάθε κουβέντας που περιστρεφόταν γύρω από το εν λόγω θέμα.
Από ατάραχος και απρόσωπος… ταραγμένος με τρεμάμενη φωνή
Τους περασμένους δύο και πλέον μήνες, ο Νίκος Μεταξάς παρουσιαζόταν ενώπιον του Επαρχιακού Δικαστηρίου, ψύχραιμος και ατάραχος, σχεδόν απρόσωπος.
Την Δευτέρα 24/06, σαν άλλος άνθρωπος και με τρεμάμενη φωνή παρουσιάστηκε ενώπιον των Δικαστών ζητώντας συγγνώμη και ταραγμένος έθεσε εαυτόν στην διάθεση επιστημόνων για μελέτη.
Όπως είναι λογικό, η συμπεριφορά αυτή ξάφνιασε και προβλημάτισε γεννώντας ακόμα ένα «γιατί».
«Έχω διαπράξει απεχθή εγκλήματα…»
Ερωτηθείς από τον Πρόεδρο του Δικαστηρίου αν έχει να πει κάτι, ο Νικόλας Μεταξάς διάβασε χειρόγραφη δήλωση την οποία είχε ο ίδιος ετοιμάσει.
«Έχω διαπράξει απεχθή εγκλήματα για τα οποία αναλαμβάνω πλήρως την ευθύνη και αποδέχομαι τις συνέπειες. Αναγνωρίζω πως το γεγονός ότι έχω μετανοήσει ειλικρινά για τις πράξεις μου δεν μπορεί να αντιστρέψει τις συνέπειες αυτών. Όσο και να το θέλω δεν μπορώ να πάω πίσω στο χρόνο και να μην κάνω ότι έκανα.
Αυτό που μπορώ να κάνω είναι να βοηθήσω στη διαλεύκανση των υποθέσεων παρέχοντας όποιες πληροφορίες μου ζητηθούν και παραδεχόμενος ενοχή να μην ζημιώσω και άλλο την Κυπριακή Δημοκρατία μέσω μιας χρονοβόρας δικαστικής διαδικασίας.
Πρώτα απ’ όλα προς τις ψυχές των θυμάτων μου, τους συγγενείς και τα αγαπημένα τους πρόσωπα για τον άδικο πόνο που προκάλεσα ελπίζω ότι η απονομή της δικαιοσύνης θα αποτελέσει ένα ελάχιστο βάλσαμο.
Ξεσπώντας σε κλάματα απολογήθηκε και «στα παιδιά μου, τους γονείς μου και την υπόλοιπη οικογένεια για την στεναχώρια που περνούν και θα περάσουν χωρίς να έχουν φταίξει ποτέ τους σε τίποτα».
Απολογίες εξέφρασε και στην κυπριακή κοινωνία, λέγοντας πως «είμαι βέβαιος ότι διερωτάται γιατί και πως ένας άνθρωπος μέλος της έφτασε σε αυτό το σημείο.
Το ίδιο ερώτημα βασανίζει και εμένα, όμως δεν έχω βρει ακόμα την απάντηση. Γνωρίζω ότι αυτή βρίσκεται κάπου μέσα στο μυαλό μου, κομμάτια της οποία αναγνωρίζω, μέσα από οδυνηρές αναμνήσεις τις οποίες προσπαθούσα εδώ και δεκαετίες να ξεχάσω».
Γιατί;
Όπως προαναφέραμε, αυτό που ακόμα μένει αναπάντητο είναι το γιατί ένας άνθρωπος οδηγείται σε μια τέτοια συμπεριφορά.
Πώς μπόρεσε να διαπράξει τα αποτρόπαια εγκλήματα αλλά και πώς ξαφνικά εμφανίζεται μετανιωμένος.
Ζητήσαμε την βοήθεια του καθηγητή Ψυχολογίας, Κώστα Φάντη, για να μπορέσουμε να πλησιάσουμε όσο το δυνατόν περισσότερο σε ασφαλή συμπεράσματα απαντώντας τα ερωτήματα.
Να σημειωθεί ότι αυτό που προκαλεί εντύπωση είναι η επιστημονική εξήγηση της συμπεριφοράς του Νίκου Μεταξά ενώπιον του Δικαστηρίου.
Η μεταμέλεια, η τρεμάμενη φωνή και η συγγνώμη προς όλους πηγάζει από τον ναρκισσισμό του, από την ανάγκη για περισσότερη σημασία και αυτοπροβολή.
Πιο κάτω σας παρουσιάζουμε μια ψυχολογική ανάλυση βασισμένη σε έρευνα από τον Δρ. Κώστα Φάντη Καθηγητή Ψυχολογίας του Πανεπιστημίου Κύπρου και Διευθυντή του Εργαστηρίου Αναπτυξιακής Ψυχοπαθολογίας.
Κατά συρροή δολοφόνοι
Σύμφωνα με εισηγήσεις από την επιστήμη της εγκληματολογίας, το FBI, και στοιχεία από έρευνες, κατά συρροή δολοφόνος είναι ο εγκληματίας που έχει τελέσει μια σειρά από δύο ή περισσότερες ανθρωποκτονίες.
Στις περισσότερες περιπτώσεις ο κατά συρροή δολοφόνος δρα μόνος του και συνήθως θα εξακολουθήσει να φονεύει έως ότου συλληφθεί.
Οπότε, το πιο σημαντικό κίνητρο του δράστη είναι να σκοτώσει. Οι ανθρωποκτονίες λαμβάνουν χώρα σε μια χρονική περίοδο που εκτείνεται από μερικές ώρες έως μερικά χρόνια. Αν και υπάρχουν ιστορικά κατά-συρροή δολοφόνοι, εντούτοις το φαινόμενο αυτό εντάχθηκε στη κουλτούρα μας τον 20ο αιώνα (μετά το 1970) και η έρευνα για το συγκεκριμένο θέμα διεξάγεται την τελευταία εικοσαετία.
Το φύλο των δολοφόνων: Συνήθως, οι άντρες κατά συρροή δολοφόνοι δεν έχουν προηγούμενη διαπροσωπική σχέση με τα θύματα τους (85% των περιπτώσεων). Επιπρόσθετα, οι περισσότεροι κακοποιούν σεξουαλικά τα θύματα τους (75%) και τα ευρήματα από τις ανθρωποκτονίες φανερώνουν στοιχεία σαδιστικής συμπεριφοράς. Αυτά τα δεδομένα δεν ισχύουν για τις γυναίκες που εμπλέκονται σε κατά συρροή δολοφονίες, οι οποίες τείνουν να αναπτύσσουν ή να έχουν προηγούμενη σχέση με τα θύματα τους (80%) και τα κίνητρα τους είναι, αρκετά συχνά, οικονομικής φύσης (52%).
Τυπολογία: Σημαντικό είναι να αναφερθεί ότι υπάρχουν διαφορετικοί τύποι κατά συρροή δολοφόνων. Σίγουρα δεν έχουμε αρκετά στοιχεία για τον 35χρονο, ούτως ώστε να πούμε με σιγουριά τι τον χαρακτηρίζει. Σύμφωνα όμως με τα στοιχεία που παρουσίασε η αστυνομία, ο καθ’ ομολογία δολοφόνος, επονομαζόμενος ως «Ορέστης», ανήκει στον τύπο που περιγράφεται από το FBI ως οργανωμένος, γιατί σχεδίασε προσεκτικά την δράση του, με αποτέλεσμα την αποφυγή της σύλληψής του από τις αρχές για ένα μεγάλο χρονικό διάστημα. Επίσης, χρησιμοποίησε περιοχές που γνώριζε καλά ως τον χώρο ταφής των θυμάτων του.
Ένα άλλο στοιχείο που συνδέεται με τον συγκεκριμένο τύπο, είναι ότι συνήθως είναι άτομα ανεύθυνα και εγωκεντρικά, προσπαθούν να παγιδεύουν το θύμα με δόλο και είναι αδιάφοροι για τους συνανθρώπους τους. Έχουν μέσο Δείκτη Νοημοσύνης και συνήθως εργάζονται, χωρίς προηγούμενο ποινικό μητρώο. Πολλά από αυτά τα στοιχεία φαίνεται να χαρακτηρίζουν και τον «Ορέστη». Τέλος, έχουν εμμονή με τα ΜΜΕ, κάτι που φαίνεται και από τη δράση του ίλαρχου στο διαδίκτυο. Αυτή η εμμονή του και η ανάγκη αυτοπροβολής μπορεί να εξηγήσει και τις τελευταίες δηλώσεις του στην αίθουσα δικαστηρίου, ειδικότερα η αναφορά ότι θέτει τον εαυτό σου στη διάθεση των επιστημόνων.
Μία άλλη τυπολογία στη βιβλιογραφία εστιάζεται στην ευχαρίστηση που νιώθουν οι δράστες από τις ανθρωποκτονίες που διαπράττουν ή ακόμη και ηδονή, η οποία είναι και το μεγαλύτερό τους κίνητρο. Χαρακτηριστικό παράδειγμα ο 35χρονος, ο οποίος ομολόγησε ότι «όταν την έπνιγα ένιωθα ωραία». Επίσης, είχε αναφέρει πως «ένιωσα ωραία και το ξανάκανα», το οποίο συμφωνεί με εισηγήσεις ότι το κίνητρο πίσω από τις πράξεις κατά συρροή δολοφόνων είναι η ευχαρίστηση από την ίδια πράξη του φόνου. Σε αυτή την κατηγορία ανήκουν και οι δολοφόνοι οι οποίοι λαμβάνουν σεξουαλική ικανοποίηση, πριν ή μετά την πράξη του φόνου. Αρκετά συχνά, επιλέγουν το θύμα τους βάση των σεξουαλικών τους προτιμήσεων.
Γιατί δεν κινούσε υποψίες; Ίσως το πιο επικίνδυνο χαρακτηριστικό των κατά συρροή δολοφόνων είναι ότι μοιάζουν και συμπεριφέρονται όπως οι συνηθισμένοι άνθρωποι. Αυτή η ομοιότητά τους με τον άνθρωπο της «διπλανής πόρτας», έχει ως αποτέλεσμα να μην εγείρονται υποψίες παραβατικής συμπεριφοράς. Επίσης, μπορούν να υιοθετούν τους κοινωνικούς κανόνες μηχανιστικά, το οποίο τους επιτρέπει να έχουν οικογένειες και να αναπτύσσουν διαπροσωπικές σχέσεις, αλλά και να είναι ενεργά μέλη της κοινωνίας. Αν και εντάσσονται στην κοινωνία, οι περισσότεροι παρουσιάζουν ψυχρά και επίπεδα συναισθήματα, το οποίο συμφωνεί με χαρακτηρισμούς του «Ορέστη», τόσο στο σχολείο όσο και στη στρατιωτική σχολή (προσωπική συζήτηση).
Χαρακτηριστικά προσωπικότητας και ικανότητα κατανόησης συναισθημάτων.
Σίγουρα δεν έχουν όλοι οι δράστες τα ίδια χαρακτηριστικά προσωπικότητας. Υπάρχει όμως συμφωνία στην επιστημονική κοινότητα ότι υπάρχουν κάποια κοινά χαρακτηριστικά, τα οποία εξετάζω πιο κάτω:
Ενσυναίσθηση και χαρακτηριστικά σκληρότητας: Oι έρευνες σε συνεργασία με συναδέλφους από Αμερική και Ολλανδία καταδεικνύουν ότι αρκετοί εγκληματίες, ανάμεσά τους και κατά-συρροήν δολοφόνοι, έχουν γνωστική (η ικανότητα να γνωρίζουμε τι αισθάνονται οι άλλοι) αλλά όχι συναισθηματική (η ικανότητα να συναισθάνεται κάποιος αυτά που αισθάνονται οι άλλοι) ενσυναίσθηση. Το αποτέλεσμα είναι ότι δεν νιώθουν συμπόνια για τα θύματα τους, αλλά γνωρίζουν τι αισθάνονται τα θύματά τους. Σημαντικό είναι να αναφερθεί ότι ο πόνος των άλλων τους αφήνει αδιάφορους. Οπότε, τους χαρακτηρίζει μία συναισθηματική σκληρότητα και δεν έχουν τύψεις συνείδησης για τις πράξεις τους. Γι’ αυτό τον λόγο δεν έχουν ενοχές για τις πράξεις τους ή τη βιαιότητα που χαρακτηρίζει τη δράση τους. Όπως ανέφεραν οι αστυνομικοί: «Είναι εντελώς απαθής. ∆εν έχει δείξει ίχνος µεταµέλειας. ∆εν έχει βουρκώσει, ούτε έχει ρίξει ένα δάκρυ για τα θύματά του. ∆εν έχει καν ζητήσει συγγνώμη για τις πράξεις του και φέρεται σαν να λειτουργεί µε απόλυτη νηφαλιότητα». Η ικανότητα τους να κατανοούν αλλά να μην επηρεάζονται από τα συναισθήματα των άλλων, τους επιτρέπει να χειραγωγούν τα θύματα τους, πράγμα που χαρακτήριζε και την δράση του λοχαγού. Ενδιαφέρον είναι το γεγονός ότι φάνηκε να δείχνει μεταμέλεια στις πρόσφατες δηλώσεις του, το οποίο πιθανόν να είναι ένας τρόπος χειραγώγησης της κοινής γνώμης.
Ανάγκη για εξουσία και ναρκισσισμός: Ένα χαρακτηριστικό πολλών κατά-συρροή δολοφόνων είναι ο ναρκισσισμός και η ανάγκη για επιβολή της κυριαρχίας τους προς τα θύματα τους. Επίσης, δεν υποβάλλουν τον εαυτό τους σε κριτική και συχνά θεωρούν τους άλλους κατώτερους. Πιθανόν μάλιστα να αντλούν ευχαρίστηση από την εξουσία που έχουν απέναντι στο θύμα τους. Ο γνωστός κατά συρροή δολοφόνος Τεντ Μπάντι είχε πει: «Ήθελα να εξουσιάζω τη ζωή και το θάνατο». Οι δράστες, όπως και τα αντικοινωνικά άτομα που χαρακτηρίζονται από ναρκισσισμό, επιλέγουν αδύναμα θύματα για να μειωθούν οι πιθανότητες αντίστασης του θύματος, αλλά και να αυξήσουν τις πιθανότητες επιτυχίας τους. Αυτό μπορεί να εξηγήσει και τις επιλογές του «Ορέστη».
Παρορμητικότητα: Αν και συνήθως δεν αντιδρούν βεβιασμένα και περιμένουν να δράσουν την κατάλληλη ώρα για την μέγιστη επίτευξη του στόχου τους, η ανάγκη για ικανοποίηση των κινήτρων τους μπορεί να τους οδηγήσει σε παρορμητικές πράξεις. Αρκετά συχνά, οι βεβιασμένες συμπεριφορές που χαρακτηρίζονται από παρορμητικότητα είναι και ο κύριος λόγος της σύλληψής τους.
Χαρακτηριστικά ψυχοπάθειας-όχι ψυχικής ασθένειας: Η ψυχοπάθεια χαρακτηρίζεται από ένα συνδυασμό χαρακτηριστικών σκληρότητας, ναρκισσισμού, και παρορμητικότητας. Οι έρευνές μου δείχνουν ότι οι θύτες που συνδυάζουν και τα τρία χαρακτηριστικά, συνήθως εμπλέκονται σε ακραίες, βίαιες και εγκληματικές συμπεριφορές. Σίγουρα δεν είναι όλοι οι κατά-συρροή δολοφόνοι ψυχοπαθείς και δεν είναι όλοι οι ψυχοπαθείς κατά-συρροή δολοφόνοι. Σύμφωνα με έρευνες, συναντάμε χαρακτηριστικά ψυχοπάθειας ανάμεσα σε πολιτικούς, ιερείς, καθηγητές, δικηγόρους, γιατρούς και άλλα ενεργά μέλη της κοινωνίας. Είναι ο συνδυασμός των χαρακτηριστικών ψυχοπάθειας με το κίνητρο για φόνο και την ανάγκη ικανοποίησης των σαδιστικών τους τάσεων που τους βάζει σε ομάδα υψηλού κινδύνου.
Άτομα που εμπλέκονται σε ακραίες αντικοινωνικές συμπεριφορές με χαρακτηριστικά ψυχοπάθειας, έχουν συνήθως χαμηλό άγχος/κατάθλιψη, δεν αντιδρούν έντονα σε φοβικά ερεθίσματα και έχουν λιγότερες πιθανότητες να αυτοκτονήσουν. Οπότε, δεν τους χαρακτηρίζει το μοτίβο σκέψης ή η αυτοκαταστροφική συμπεριφορά που συναντούμε συχνά σε άτομα με ψυχικές ασθένειες και οι συμπεριφορές τους εξωτερικεύονται προς τα θύματά τους. Συνήθως, οι συγκεκριμένοι δολοφόνοι δεν παρουσιάζουν ψευδαισθήσεις ή παραισθήσεις και έχουν γνώση των ηθικών κανόνων. Επιπρόσθετα, δεν ενδιαφέρονται για το εάν αυτό που κάνουν είναι σωστό ή λάθος, φτάνει να έχουν την ευχαρίστηση από τη δολοφονία και την επίδειξη εξουσίας προς το θύμα. Έτσι και ο 35χρονος κρίθηκε ότι έχει πλήρη συναίσθηση των πράξεων του και δεν είναι ψυχικά ασθενής. Σημαντικό να αναφερθεί ότι οι περισσότεροι κατά συρροή δολοφόνοι δηλώνουν ότι νιώθουν ικανοποίηση όταν σκοτώνουν τα θύματα τους. Τα θύματα είναι πλέον τρόπαια της εγκληματικής τους πράξης και γι’ αυτό το λόγο συχνά κρατούν προσωπικά αντικείμενα από τα θύματά τους.
Η ανάγκη για αυτοπροβολή
Εν κατακλείδι, ο δρ Φάντης τονίζει ότι «όποιοι και αν είναι οι λόγοι που κρύβονται πίσω από τις συμπεριφορές του «Ορέστη», προκαλεί εντύπωση ότι όλοι ασχολούμαστε περισσότερο με το δολοφόνο παρά με τα θύματα του.
Μάλιστα, οι περισσότεροι κατά συρροή δολοφόνοι νιώθουν μεγάλη ευχαρίστηση από τη δημοσιότητα που λαμβάνουν οι συμπεριφορές τους, μιας και τρέφουν το ναρκισσισμό τους. Οι τελευταίες δηλώσεις, όπως είχα αναφέρει, μπορεί να τρέφουν αυτή ακριβώς την ανάγκη του καθ’ ομολογία δολοφόνου για αυτοπροβολή.
Αυτό το ενδιαφέρον προς τους κατά-συρροή δολοφόνους είναι ένα κοινωνικό φαινόμενο και πιστεύω πηγάζει μέσα από τις ταινίες ή τις σειρές που βλέπουμε στη τηλεόραση και τις πληροφορίες που είναι πλέον διαθέσιμες στο διαδίκτυο. Όσο πιο ακραία τα εγκλήματα, τόσο μεγαλύτερο το ενδιαφέρον. Η έρευνά μου στο Πανεπιστήμιο Κύπρου εισηγείται ότι οι περισσότεροι έχουμε απευαισθητοποιηθεί στη βία τόσο στα ΜΜΕ όσο και στην πραγματική μας ζωή. Ως κοινωνία πρέπει να ανησυχήσουμε γι’ αυτό το φαινόμενο, μιας και βλέπουμε ότι οι βίαιες συμπεριφορές όλο και αυξάνονται.
Τέλος, είναι σημαντικό να δείχνουμε συμπόνια και κατανόηση στους συνανθρώπους μας ανεξάρτητα εθνικότητας ή χώρα προέλευσης.
Τόσο η ενσυναίσθηση όσο και ο έλεγχος της συμπεριφοράς είναι μαθημένες ικανότητες και μπορούν να αναπτυχθούν στο σπίτι, στο σχολείο και την κοινωνία γενικότερα.»
Νίκος Μεταξάς ο «Ορέστης» που σημάδεψε την Κύπρο
Όσα γιατί και αν απαντήσουμε, όσο μελάνι και αν σπαταλήσουμε το αποτέλεσμα είναι ότι ο 35χρονος Νίκος Μεταξάς σημάδεψε την κυπριακή κοινωνία ως «Ορέστης».
Η επιστημονική έρευνα από τον Δρ. Κώστα Φάντη, Καθηγητή Ψυχολογίας του Πανεπιστήμιο Κύπρου και Διευθυντή του Εργαστηρίου Αναπτυξιακής Ψυχοπαθολογίας, έδωσε απαντήσεις σε πολλά ερωτήματα.
