Ο Γιώργος Τσιάππας είναι ίσως ο τελευταίος άνθρωπος στην Κύπρο του 2019 που ασχολείται με την μαχαιροποιία και αναβιώνει, μεταξύ άλλων, την τέχνη των παραδοσιακών μαχαιριών της κατεχόμενης Λαπήθου, των γνωστών «Λαπηθκιώτικων». Τον κ. Γιώργο γνώρισα στο περίπτερο που έχει στήσει στο Flea Market of Nicosia στο Καϊμακλί, εντυπωσιάστηκα από την δουλειά που εκθέτει και διαθέτει προς πώληση, αισθάνθηκα την φλόγα που καίει μέσα του για την τέχνη που αγαπά και τον συνάντησα στο εργαστήριο που έχει δημιουργήσει στο σπίτι του, για μια συνέντευξη.
Παρακάτω, ο κ. Γιώργος, με αγάπη και μεράκι, μιλά για την μαχαιροποιία, τα δικά του ερεθίσματα, επικεντρώνεται στα παραδοσιακά «Λαπηθκιώτικα» και μας επιδεικνύει τον τρόπο και το αποτέλεσμα της δουλειάς του.
Μαχαίρια από κέρατο, διακοσμητικά
Αρχή με κοψίματα και τραυματισμούς!
«Από μικρός, μου άρεσαν τα αιχμηρά αντικείμενα και ειδικότερα τα μαχαίρια», μας λέει στην αρχή της συνέντευξης, ερωτηθείς για το ερέθισμα που τον οδήγησε στην εκμάθηση αυτής της τέχνης. «Από την ηλικία των 5-6 χρόνων, τραυματιζόμουν συχνά με τα κουζινομάχαιρα που είχαμε σπίτι. Ξύλο από την μητέρα μου, ξύλο από τον πατέρα μου, αλλά νουν ‘εν έβαλλα! Όπου έβλεπα μαχαίρι έπρεπε να το πιάσω, να το περιεργαστώ, να ελέγξω την λαβή του, την λάμα του, να διαπιστώσω αν κόβει. Τραυματιζόμουν, πολλές φορές... ήμουν συνέχεια με τσιρότα στα χέρια, όπως είμαι και τώρα!», λέει, και μου δείχνει το δάκτυλό του στο οποίο έχει βάλει τσιρότο.
«Στην ηλικία των 16-17 ετών, άρχισα δειλά-δειλά με τα χρήματα που είχα, να αγοράζω μαχαίρια από το εμπόριο, από καταστήματα κυνηγετικών ειδών, από καταστήματα DIY, και να δημιουργώ τις δικές μου συλλογές. Αγόρασα και αρκετά σκάρτα, όπως ήταν φυσικό, μέχρι να βρω τα πιο αξιόπιστα, ποιοτικά ή και συλλεκτικά, γι’ αυτό σήμερα και έχω μια πλούσια συλλογή», είναι τα λόγια με τα οποία περιγράφει την πρώτη του επαφή με τα μαχαίρια. «Αλλά, πάντα ο καημός μου ήταν να φτιάξω ο ίδιος, δικά μου μαχαίρια», προσθέτε, για να μας εισαγάγει στο πώς άρχισε να δημιουργεί.
Προβλήματα με τους γείτονες, την Αστυνομία και τον Δήμο
Με μικρές περιπέτειες είναι χαραγμένη η έναρξη της δημιουργικής πορείας του κ. Γιώργου, όπως μας περιγράφει: «Δοκίμασα στην αρχή, αλλά δεν μου επιτρεπόταν σε κατοικημένη περιοχή να σφυρηλατώ τα μέταλλα και να δουλεύω με ηλεκτρικά εργαλεία, που προκαλούσαν θόρυβο. Μάλιστα, είχα και προβλήματα με τους γείτονες, οι οποίοι είχαν καλέσει μέχρι και Αστυνομία και αποτάθηκαν στον Δήμο». Σήμερα, ωστόσο, έχει φτιάξει ένα μικρό εργαστήριο στην αυλή του σπιτιού του, με ηχομονωτικά υλικά, που περιορίζουν σε κάποιο βαθμό τον θόρυβο, ενώ επιλέγει να εργάζεται ώρες κατά τις οποίες δεν προκαλεί ανησυχία, όπως λέει.
Δάσκαλος το διαδίκτυο
Ακόμα ένα εμπόδιο (που απεδείχθη αμελητέο) για τον κ. Γιώργο, ήταν η απουσία ενός δασκάλου στην έναρξη της ενασχόλησής του με την μαχαιροποιία. «Δεν εύρισκα κανέναν. Ποιος μαχαιροποιός απέμεινε το 2009 στην Κύπρο... Αν είχε απομείνει κάποιος παππούς σε κάποιο χωριό, που ούτε θα μπορούσα να ανακάλυπτα», λέει, εξηγώντας πως, γι’ αυτόν τον λόγο, κατέφυγε στο διαδίκτυο.
«Εντόπιζα ιστοσελίδες που αναφέρονταν στην μαχαιροποιία και μελετούσα. Μελετούσα του Λευκαδίτες, τους Κρητικούς, του Αμερικανούς, τους Ρώσους, τους Ιταλούς, τους Γάλλους... ο καθένας με τον δικό του τρόπο κατασκευής και «βαφής» (σκλήρυνση της λάμας), οπότε, έκανα πολλά πειράματα και κατέστρεψα αρκετά μαχαίρια, μέχρι να καταλήξω σε μια μέθοδο, η οποία για ‘μένα είναι αποτελεσματική», εξηγεί.
Τα μυστικά και τα «Λαπηθκιώτικα»
«Η τέχνη, το μυστικό, για να επιτύχεις ένα καλό μαχαίρι, είναι στην σκλήρυνση της λεπίδας, εκτός από την καλή ποιότητα του ατσαλιού», εξηγεί ο κ. Γιώργος. Μέσω της περιδιάβασής του στις ιστοσελίδες περί μαχαιροποιίας, κατέληξε και στην Λάπηθο. «Ανέκαθεν, η Λάπηθος έφτιαχνε μαχαίρια από καλό και δυνατό ατσάλι, γι’ αυτό και δεν στόμωναν εύκολα». Η μελέτη της λαπηθιώτικης μεθόδου κατασκευής μαχαιριών, τον έφερε σε επαφή και με τον νυν δήμαρχο του κατεχόμενου δήμου, Νεοπτόλεμο Κότσαπα, ο οποίος στον ελάχιστο ελεύθερο χρόνο του, συνεχίζει να κατασκευάζει κάποια είδη των παραδοσιακών «λαπηθκιώτικων» μαχαιριών.
Η Λάπηθος, αναφέρει ο κ. Γιώργος, μέχρι το 1974, απαριθμούσε 4 χιλιάδες κατοίκους. Κάθε μερικά μέτρα, συναντούσες εργαστήρια κωμοδρόμων (σιδηρουργών). «Οι κωμοδρόμοι (πάμε μέχρι 200 χρόνια πίσω), κατασκεύαζαν όλων των ειδών τα εργαλεία και έκαναν εξαγωγές στις γειτονικές μας χώρες. Κάποιοι εξ αυτών, σταμάτησαν να φτιάχνουν κάθε είδους εργαλεία και επικεντρώθηκαν στα μαχαίρια, κυρίως λόγω της ιδιαίτερης αγάπης που ανέπτυξαν για τα μαχαίρια», εξηγεί ο κ. Γιώργος. «Μέχρι και ο Κωνσταντίνος Κανάρης, ο οπλαρχηγός της Ελληνικής Επανάστασης, είχε φτάσει στην Κύπρο και προμηθεύτικε με λαπηθκιώτικα μαχαίρια και πιστόλια, τα οποία χρησιμοποίησε στις μάχες κατά των Τούρκων», είναι η χρήσιμη πληροφορία που μας δίνει ο κ. Γιώργος.
Τα «Λαπηθκιώτικα»
«Δεν υπήρχε κυπριακό σπίτι τότε, που δεν είχε μαχαίρι ή μαχαίρια λαπηθκιώτικα, όλων των ειδών, καθώς και τα κρεοπωλεία», λέει και εξηγεί: «ππάλες δυο-τριών ειδών, που μέχρι και σήμερα φτιάχνουμε, τα μικρότερα μαχαίρια για το κόψιμο του κρέατος, χοιρομάχαιρα, σφάχτες».
Τα «Λαπηθκιώτικα»
Θησαυρός τα «εγγλέζικα Land Rover»
Οι κωμοδρόμοι της Λαπήθου, πριν από την δεκαετία του ’40, εισήγαγαν ατσάλι, καθώς η Κύπρος δεν παρήγαγε, αναφέρει ο Γιώργος Τσιάππας. Ωστόσο, από την δεκαετία του ’40 κι έπειτα, στο νησί έκαναν την εμφάνισή τους τα εν λόγω οχήματα, βρετανικής προέλευσης. Τα συγκεκριμένα αυτοκίνητα διέθεταν αναρτήσεις («φέρσα») από ισχυρό ατσάλι, το οποίο χρησιμοποιούνταν ευρέως από τους Λαπηθιώτες σιδηρουργούς, προσθέτει. «Εξίσου καλό μέταλλο, το οποίο δουλεύω κι εγώ», είναι αυτό από το οποίο κατασκευάζονται τα «φέρσα» των σημερινών αγροτικών οχημάτων, διευκρινίζει.
Μετά την τουρκική εισβολή, «έσβησε η Λάπηθος, σκορπίστηκαν οι Λαπηθιώτες, είτε σε άλλες πόλεις της Κύπρου, είτε στο εξωτερικό. Οι καλοί μαχαιροποιοί έχουν αποβιώσει, τα παιδιά τους μάλλον δεν έχουν ακολουθήσει το επάγγελμά τους... Αν δεν γινόταν η εισβολή, τα παιδιά ή τα εγγόνια των παλιών Λαπηθιωτών ίσως να ακολουθούσαν το επάγγελμα αυτό, καθώς μπορεί κάποιος να ζήσει, εάν και εφόσον φτιάχνει και διάφορες άλλες μεταλλικές κατασκευές», λέει ο κ. Γιώργος.
Βήμα προς βήμα η «βαφή»
Μιας και η συνέντευξη έγινε στον χώρο της «γέννησης» των μαχαιριών, ήταν μια ευκαιρία για τον κ. Γιώργο να αποκαλύψει μερικά από τα μυστικά του για ένα καλό μαχαίρι και για εμάς να μάθουμε. Όπως περιγράφει στο βίντεο που ακολουθεί, ο ίδιος έχει αντιγράψει την μέθοδο «βαφής» (σκλήρυνση της λάμας) που εφαρμόζουν οι Κρητικοί και οι Λευκαδίτες. Αφού θερμάνει την λάμα, περίπου στους 850 βαθμούς, την βουτάει κατά το ήμισυ – από τα μέσα προ την κόψη της λάμας - σε ηλιέλαιο, η θερμοκρασία του οποίου ανέρχεται περίπου στους 20 βαθμούς.
Η μέθοδος αυτή κατά τον ίδιο, είναι εξαιρετικά αποτελεσματική, καθώς επιτυγχάνει την μέγιστη σκλήρυνση στην περιοχή της κόψης, αλλά αφήνει το μέταλλο μαλακό στο πάνω μέρος. Με αυτό τον τρόπο, ένα μαχαίρι δεν θα σπάσει ποτέ, όπως λέει.
Επίδειξη της διαδικασίας της σκλήρυνσης
Σε τρία βίντεο, ο κ. Γιώργος δείχνει τα βήματα της σωστής σκλήρυνσης της λάμας του μαχαιριού, ώστε να ενισχυθεί σημαντικά η κόψη του, αλλά στο πάνω μέρος να παραμένει το μέταλλο μαλακό, ώστε να μην σπάζει.
Οι νέοι τα παρατούν
Εξαιρετικά δύσκολο είναι το να βρεθεί σήμερα ένας συνεχιστής της τέχνης της μαχαιροποιίας, είναι το συμπέρασμα που βγαίνει από τα λεγόμενα του Γιώργου Τσιάππα. Όπως μας εξήγησε, αριθμός νεαρών ατόμων είχαν εκφράσει αρχικά ενδιαφέρον καθώς τους έλκυε η μαχαιροποιία, ωστόσο τα παρατούσαν στην μέση.
Γιατί συνέβηκε αυτό, ουκ ολίγες φορές; «Το ότι τραυματιζόμουν με τα μαχαίρια από τα 5-6 μου χρόνια, έδειχνε ότι τα αγαπώ. Όπως και τα διάφορα εργαλεία. Αυτή ήταν η κλίση μου.», λέει ο κ. Γιώργος και προσθέτει: «Αν και δεν γνώρισα τους συγκεκριμένους νεαρούς, υπολογίζω το τι μπορεί να έγινε: είναι εντυπωσιακό να βλέπεις το μέταλλο να βγαίνει πυρωμένο από το καμίνι και σε μερικά λεπτά να του δίνει κάποιος την μορφή του μαχαιριού. Και σ’ εμάς τους άνδρες αρέσουν τα μαχαίρια, σε άλλους περισσότερο, σε άλλους λιγότερο. Οπότε, ένας νεαρός ενθουσιάζεται και λέει ότι θέλει να μάθει την τέχνη. Όταν, όμως, διαπιστώνει ότι πρόκειται για μια δουλειά που χρειάζεται πολλή υπομονή, μεράκι και αγάπη, το παρατά», εξηγεί, εκφράζοντας την άποψη που έχει σχηματίσει, μέσα από τα χρόνια της ενασχόλησής του.
Φωτογραφίες, βίντεο: Γιάννος Λύτρας, Flea Market of Nicosia, περίπτερο και εργαστήρι Γιώργου Τσιάππα
