ΚΕΙΜΕΝΟ: ΕΛΕΥΘΕΡΙΑ ΑΛΑΒΑΝΟΥ
Ήσυχη και οικογενειακή εκ πρώτης όψεως, η Νεάπολη Βοιών έχει πλούσιο ναυτικό παρελθόν, καρπερή γη, καινοτόμους παραγωγούς, άρτια μουσεία και εντυπωσιακά φυσικά αξιοθέατα σε κοντινές αποστάσεις, ενώ αποτελεί και βάση για καθημερινές εξορμήσεις στην εξωτική Ελαφόνησο.
Μια παραθαλάσσια κωμόπολη στα νότια του νομού Λακωνίας, «πρωτεύουσα» της περιοχής των Βατίκων, που εκτείνεται από το χωριό Ελίκα μέχρι τον Καβομαλιά. Εύκολη, μικρή, ήρεμη, με μια ακαθόριστη αντικαταθλιπτική αύρα, που τη διαφοροποιεί από τα μεγάλα αστικά κέντρα της σημερινής Ελλάδας.
Άποψη της Νεάπολης. Την περατζάδα της Λεωφόρου Βοιών μονοπωλούν εστιατόρια και τσιπουράδικα. (Φωτογραφία: ΚΛΑΙΡΗ ΜΟΥΣΤΑΦΕΛΛΟΥ)
Ο οικιστικός ιστός της αποτελείται από κεραμόσπιτα, η κίνηση συγκεντρώνεται στη Λεωφόρο Βοιών –μια περατζάδα πάνω στη θάλασσα με εστιατόρια και τσιπουράδικα το ένα δίπλα στο άλλο–, ενώ σήμα κατατεθέν της είναι το άγαλμα του Βατικιώτη Θαλασσινού, τοποθετημένο δίπλα στην προβλήτα. Η αρχική γνωριμία με τον τόπο σού αφήνει κυρίως αυτά – όχι πολλά παραπάνω. Θέλει λίγο ψάξιμο για να ανακαλύψεις πιο ενδιαφέρουσες πτυχές της περιοχής. Τρεις ιστορίες έμαθα στη Νεάπολη που μου έκαναν εντύπωση: η πρώτη έχει να κάνει με κρεμμύδια, η δεύτερη με κοκτέιλ από αρχαίο υδρόμελο και η τρίτη με έναν εξάντα, μια νάρκη και ένα δελφίνι.
Κρεμμύδια με ιστορία
Και ποιος δεν έχει ακούσει για το βατικιώτικο κρεμμύδι; Μέχρι και στη «Ρωμιοσύνη» του το αναφέρει ο γεννημένος στη γειτονική Μονεμβασιά Γιάννης Ρίτσος: «...λογαριάζεται απ’ την αρχή η παλιά λαβωματιά κ’ η καρδιά ξεροψήνεται στην κάψα σαν τα βατικιώτικα κρεμμύδια μπρος στις πόρτες». Ο τοπικός πληθυσμός του φυτού Allium cepa L. καλλιεργούνταν στα Βάτικα πριν από τα βυζαντινά χρόνια, σύμφωνα με στοιχεία που μας παραχώρησε η γεωπόνος Μαρία Δρίβα, στα οποία αναφέρεται ότι ακόμη και σε έκθεση του Καποδίστρια, το 1828, τα πικάντικα βατικιώτικα κρεμμύδια χαρακτηρίζονταν εξαγώγιμα προϊόντα και βασική πηγή εισοδήματος για τους ντόπιους.
Σήμερα τα πράγματα έχουν αλλάξει αρκετά. Τα Βάτικα παραμένουν κόμβος της κρεμμυδοπαραγωγής, αλλά καλλιεργούνται κυρίως υβρίδια, τα οποία θεωρείται ότι έχουν διπλάσια απόδοση από τα βατικιώτικα. Λίγοι είναι οι παραγωγοί που συνεχίζουν την παράδοση. Όπως ο 27χρονος Δημήτρης Αρώνης, που μιλάει σχεδόν με τρυφερότητα για τον τοπικό καρπό. «Τι να πω, είναι βότανο... Αυτό το κρεμμύδι, έτσι και το πάρεις όπως είναι με τα φύλλα και το κρεμάσεις, μπορεί να κρατήσει κι ένα χρόνο». Το βατικιώτικο κρεμμύδι χωρίζεται σε δύο τύπους, την πλαδένα και τη σβούρα, η οποία έχει κυριαρχήσει, ίσως «γιατί είναι πιο εμφανίσιμη».
Οι τοπικοί παραγωγοί πωλούν τα προϊόντα τους κάθε Πέμπτη στη λαϊκή αγορά της Νεάπολης. (Φωτογραφία: ΚΛΑΙΡΗ ΜΟΥΣΤΑΦΕΛΛΟΥ)
Με θεραπευτικές ιδιότητες (καταπραΰνει φλεγμονές, κακώσεις, πονόλαιμους), το βατικιώτικο κρεμμύδι αποτελεί πρώτη ύλη και στη γαστρονομία. «Στα Βάτικα δεν νοείται να ετοιμάσεις ταψί γεμιστά χωρίς να έχει μέσα τουλάχιστον τέσσερα κρεμμύδια», μας λέει μία ακόμη παραγωγός, η Δέσποινα Παπούλη-Βαγγελόγλου. Κρεμμυδόπιτες, πίτσα με κρεμμύδι, ψητά κρεμμύδια στον φούρνο με μέλι, ξίδι, θαλασσινό αλάτι και ρίγανη («τα οποία γίνονται ένας πολύ ωραίος γκουρμέ μεζές») είναι συνταγές στις οποίες πρωταγωνιστεί ο ιστορικός καρπός, για τον οποίο, απ’ ό,τι φαίνεται, οι κάτοικοι είναι πραγματικά περήφανοι. Τα τελευταία χρόνια, μάλιστα, το πρώτο Σαββατοκύριακο μετά τον Δεκαπενταύγουστο διοργανώνεται στη Νεάπολη διήμερη εκδήλωση προς τιμήν του βατικιώτικου κρεμμυδιού, με ομιλίες και παρασκευή, μεταξύ άλλων, μιας τεράστιας κρεμμυδόσουπας.
Κοκτέιλ με αρχαίο υδρόμελο
Κι από τα κρεμμύδια σε άλλα δώρα των Βατίκων, όπως είναι το λάδι, το μέλι και το υδρόμελο, τα οποία έχουμε την ευκαιρία να γνωρίσουμε χάρη στην οικογένεια Σωτήραλη. Υδραυλικός ήταν ο Παρασκευάς Σωτήραλης και είχε σαν χόμπι τα μελίσσια. Κάποια στιγμή παράτησε το επάγγελμά του και στράφηκε ολοκληρωτικά στην αγροτική παραγωγή. Σήμερα, μαζί με την οικογένειά του, παράγουν βιολογικό αγουρόλαδο από την τοπική ποικιλία αθηνολιά («έχει υψηλές πολυφαινόλες και είναι καλό για την υγεία»), μέλι, κεραλοιφή, Μελιτόξιδο (μοιάζει με μπαλσάμικο) και –το πιο ενδιαφέρον από όλα– Μελιτόκρασο. «Πρόκειται για το αρχαίο υδρόμελο. Όπως το ακούμε, μέλι και νερό, δεν έχει κανένα άλλο συστατικό».
Το υδρόμελο είναι αυτό που στα αγγλικά ονομάζεται mead, ένα αλκοολούχο ποτό που εντοπίζεται σε πολλές αγροτικές κοινωνίες της αρχαιότητας, από την Ευρώπη έως την Ασία και την Αφρική. Πώς το ξέθαψε η οικογένεια Σωτήραλη; «Το φτιάχνανε οι παλιοί μελισσοκόμοι εδώ στα Βάτικα. Πήγαινε από στόμα σε στόμα. Είχε μάθει να το φτιάχνει και η μητέρα μου», εξηγεί ο Παρασκευάς Σωτήραλης για ένα ποτό οικιακής κατανάλωσης που ο ίδιος έβγαλε στην παραγωγή, καταφέρνοντας μάλιστα να κατοχυρώσει και δίπλωμα ευρεσιτεχνίας.
Το υδρόμελο έχει 8-10 αλκοολικούς βαθμούς και πίνεται σαν λικεράκι. «Πολλές φορές τον χειμώνα μπορεί να πιούμε ένα σφηνάκι το πρωί που φεύγουμε από το σπίτι. Μας δίνει ενέργεια. Έχουμε βρει συγγράμματα ότι το χρησιμοποιούσαν αρχαίοι γιατροί, όπως ο Ηρόδικος, και το έδιναν για τονωτικό στους ασθενείς». Το πιο ενδιαφέρον, πάντως, είναι ότι η Μαριλένα, κόρη του κ. Σωτήραλη, συνεργάστηκε με τον βραβευμένο bartender Παναγιώτη Γκοβάτσο και λάνσαραν τέσσερα κοκτέιλ με βάση το υδρόμελο (όπως είναι το Melitokraso Sour με μαρέγκα και old fashion bitters, και το Mead Americano με aperol και σόδα μανταρινιού), τα οποία εντάσσουν το προϊόν στη σύγχρονη κουλτούρα.
Πόλη της ναυτοσύνης
Κι από τη γη στη θάλασσα. Και πιο συγκεκριμένα σ’ ένα πλοίο, μέσα στο οποίο βρέθηκε ένα όπλο για φωτοβολίδες. «Μας το έδωσε ο ναύαρχος Μανάκος. Είναι από το επισκευαστικό “Ήφαιστος”, πλωτό συνεργείο που είχε κάνει δώρο ο Κάιζερ στον γαμπρό του, βασιλιά Κωνσταντίνο, και το οποίο πήρε μέρος και στους δύο παγκόσμιους πολέμους». Στη συνοικία Βροντάς, στον χώρο του παλιού σχολείου και νυν Ναυτικού Μουσείου, ο πρόεδρος της δημοτικής κοινότητας Νεάπολης, Ιωάννης Γεωργουδής, περιγράφει πώς συγκεντρώθηκαν κομμάτι κομμάτι κειμήλια από κατοίκους της περιοχής, έτσι ώστε να δημιουργηθεί ένας εκθεσιακός χώρος που θα αφηγείται την ιστορία της τοπικής ναυτοσύνης μέσα από στοιχεία της υλικής πραγματικότητας: ένα φινιστρίνι, έναν εξάντα, ένα ηλιακό ρολόι, μία μαγνητική πυξίδα, ένα δρομόμετρο, μία θαλάσσια νάρκη από την εποχή του Β΄ Παγκοσμίου Πολέμου κ.ά. Ακόμα και σκελετός δελφινιού που βρέθηκε σε κοντινή παραλία –και συναρμολογήθηκε από τον άνθρωπο που τον εντόπισε– περιλαμβάνεται στα εκθέματα.
Το συγκεκριμένο μουσείο είναι πολύ σημαντικό και αξίζει οπωσδήποτε μια βόλτα σε αυτό, γιατί καταγράφει ένα τεράστιο κεφάλαιο των Βατίκων, στο οποίο στηριζόταν διαχρονικά η οικονομία. Θα μάθετε για την –αρχικά σεμνή και μετέπειτα θαρραλέα– πορεία των βατικιώτικων αλιευτικών και πώς αυτά εδραίωσαν την παρουσία τους στις ελληνικές θάλασσες, για τον βαρκαλά, το πέραμα, το τσερνίκι, το περαμοτσέρνικο και άλλα σκαριά που χρησιμοποιούσαν οι ντόπιοι, αλλά και για τις τοπικές ναυτιλιακές εταιρείες και τα πλοία που σφράγισαν τη ζωή στα Βάτικα (όπως η «Μυρτιδιώτισσα» της Λακωνικής Ακτοπλοΐας Α.Ε. και ο «Κανάρης» της Μαλέας Ναυτιλιακής Α.Ε.).
Βουτιές, κανό και παιχνίδι με τα κύματα. Η ζωή κυλά σε αργούς ρυθμούς στην εξωτική Ελαφόνησο. (Φωτογραφία: ΚΛΑΙΡΗ ΜΟΥΣΤΑΦΕΛΛΟΥ)
Φινάλε στην Ελαφόνησο
Κι αφού θα έχετε πάρει μια γερή δόση από τη ζωή στη Νεάπολη, την αγροτική παραγωγή, την ιστορία, τους ανθρώπους και τα μουσεία της, ώρα για λίγη... Ελαφόνησο. Το καραβάκι που εκτελεί δρομολόγια προς το εξωτικό νησάκι φεύγει από την Πούντα, που βρίσκεται γύρω στα 12 χλμ. δυτικά της Νεάπολης. Η φήμη της Ελαφονήσου τα τελευταία χρόνια έχει εκτοξευτεί. Οι Νεαπολίτες μάς λένε ότι οι φίλοι τους από την Αθήνα τούς θεωρούν υπερτυχερούς που σε μισή ώρα από το σπίτι τους μπορούν να λιάζονται στην παραλία του Σίμου. Δεν έχουν άδικο. Η Ελαφόνησος είναι ένα νησάκι μαγικό, από τα μέρη όπου πραγματικά μπορείς να «αδειάσεις» (αρκεί να μην πάτε στην κορύφωση της τουριστικής σεζόν που γίνεται χαμός). Με μικρή έκταση (μόλις 19 τ. χλμ.), αφράτες αμμουδιές και κρινάκια της θάλασσας, το νησί φημίζεται για δύο κυρίως παραλίες: του Φράγκου και του Σαρακίνικου, περισσότερο γνωστές ως Μικρός και Μεγάλος Σίμος. Βρίσκονται στο δεξί ποδαράκι της Ελαφονήσου, έχουν νοτιοδυτικό προσανατολισμό και αποτελούν το απόλυτο καθαρτήριο. Ηλιοθεραπεία, μεσημεριανή μπίρα and the living is easy...
